مسجد جامع

مسجد جامع تبریز هم یکی دیگر از دیدنی‌های تاریخی این شهر است که قدمت آن به دوران سلجوقی می‌رسد. از ابتدای ساخت این مسجد، مسجد جامع شهر بود. در کتیبه‌های قدیمی از این مسجد با نام «مسجد جامع کبیری» یاد می‌شود. شبستانی بزرگ قدیمی‌ترین قسمت این مسجد است که بر فراز ستون‌های هشت‌گوش آجری آن، طاق و گنبدهایی دارد که نمایی بسیار زیبا به این قسمت بخشیده است. در دوره‌ی ایلخانان مغول مسجد جامع تعمیر شد و بخش‌هایی نیز به آن افزودند. محراب رفیع این مسجد که گچ‌کاری شده، در همین دوران ساخته شده است. زمانی که آق‌قویونلوها در آذربایجان حکومت می‌کردند، زن اوزون حسن، «سلجوق‌شاه بیگم» گنبدی رفیع به مسجد (در قسمت شمالی) افزود که با کاشی‌کاری های معرق زینت داده شده بود. امروزه هنوز هم گوشه‌هایی از کاشی‌کاری های آن دیده می‌شود.

در سال 1193 هجری زمین‌لرزه‌ای سهمگین تبریز را لرزاند و باعث شد مسجد جامع نیز آسیب جدی ببیند. در زمان قاجار بنای کنونی مسجد و پایه‌ها و پوشش تاق آن توسط «حسینقلی خان دنبلی» ساخته شد. مسجد جامع یا مسجد جمعه تبریز قبلا یک ایوان بود اما بعدها به دو ایوانه تبدیل شد. این مسجد در انتهای بازار تبریز، ضلع جنوبی مدرسه‌س طالبیه و بین مسجد حجه‌الاسلام و مسجد میرزا اسماعیل خاله‌اوغلی قرار دارد. مسجد جامع تبریز در 15 دی ماه 1310 به شماره‌ی 171 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. 

بازار

بازار قدیمی تبریز بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده‌ی جهان است که در مرداد سال 1389 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. بازار تبریز حدود 300 سال پیش در سال 1193 بعد از وقوع زمین‌لرزه‌ی تاریخی تبریز توسط نجفقلی خان دنبلی بازسازی شد. این بازار بازارچه‌ها، دالان‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروان‌سراهای متعددی دارد و به دلیل قرار گرفتن تبریز در مسیر جاده‌ی ابریشم، بازار این شهر هم بسیار پررونق بود. 

بازار تبریز 5500 باب حجره و مغازه دارد و کسبه در 40 گونه شغل، در این حجره‌ها مشغول کسب و کار هستند. تاریخ ساخت دقیق این بنا مشخص نیست، اما اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهد از سده‌ی چهارم هجری بازار تبریز وجود داشته است. بازار تاریخی تبریز در مرکز این شهر واقع شده و از شرق به عالی قاپو (مجموعه کاخ‌های ولیعهدنشین)، از سمت غرب به مسجد جامع منتهی شده است. یکی از ویژگی‌های تیمچه‌‌ها و سراهای این بازار سه طبقه بودن آن‌ها است که از طبقه‌ی زیرین به عنوان انبار کالا، از طبقه‌ی دوم به عنوان تجارتخانه و از طبقه‌ی سوم برای استراحت استفاده می‌کردند. بازار قدیمی تبریز در 25 شهریور سال 1354 به شماره‌ی 1097 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کاخ و موزه شهرداری

کاخ شهرداری تبریز یکی از زیباترین ساختمان‌های قدیمی تبریز است که در مرکز شهر، در میدان ساعت، تقاطع خیابان ارتش و امام خمینی قرار دارد. روی این عمارت ساعتی تعبیه شده و به همین دلیل مردم به آن میدان ساعت (یا به اصطلاح مردم محلی، ساحات قاباغی) می‌گویند. ساخت این عمارت از سال 1314 تا 1318 به طول انجامید. رضا شاه دستور داد تا این بنا را در محل گورستان متروکه و مخروبه‌ی محله‌ی نوبر، با نظارت مهندسین آلمانی بسازند. از همان ابتدای ساخت این عمارت، از آن به عنوان شهرداری استفاده شده است. امروزه این ساختمان، شهرداری مرکزی تبریز است.

ساعت داخل این ساختمان چهاربعدی است و از چهارسو قابل رویت است. زنگ آن نیز هر یک ربع، یک بار به صدا در می‌‌آید و زمان را به مردم یادآوری می‌کند. در سال 1386، به مناسبت بزرگداشت صدمین سالروز تاسیس اولین انجمن  شهر و بلدیه ایران در تبریز، عمارت شهرداری را به موزه‌ی شهر و شهرداری تبدیل کردند که اولین موزه‌ی شهرداری در کشور است. این موزه در طبقه‌ی زیرین ساختمان قرار گرفته است و تالارهای مختلفی از جمله تالار دوربین‌های قدیمی، تالار دفاع مقدس، فرش، چاپ و نشر، هنرهای معاصر و... دارد. این عمارت در تیر ماه 1377 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

مسجد کبود

مسجد کبود یا مسجد جهانشاه از مساجد تاریخی تبریز است که قدمت آن به دوران قراقویونلوها (قرن نهم هجری) بازمی‌گردد. کاشی‌کاری بی‌نظیر آبی رنگ و معرق این مسجد باعث شده که آن را فیروزه‌ی جهان اسلام بنامند.این نام در یکی دیگر از مساجد که در ارمنستان قراردارد نیز به کار رفته  بنای اصلی مسجد کبود آجری است و دو گنبد دارد: گنبد اصلی و گنبد جنوبی. به علاوه‌ی این دو گنبد بزرگ‌تر، 7 گنبد کوچک‌تر وجود دارد که روی سقف شبستان‌های جانبی در شرق و غرب صحن اصلی و ورودی مسجد قرار دارند. در بخش جنوبی مسجد، یعنی جنوب صحن کوچک سردابه‌ای وجود دارد که هنگام بازسازی مسجد، در آن دو مقبره کشف شده است. احتمال می‌رود این مقبره‌ها مربوط به جهانشاه و همسر او باشد، با این حال این قبرها خالی هستند.

 این اثر در 15 دی ماه 1310 با شماره‌ی 169 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

موزه قاجار (خانه امیرنظام گروسی)

موزه‌ی قاجار در محل خانه‌ی امیرنظام گروسی تاسیس شده است و در محله‌ی ششگلان تبریز قرار دارد. امیرنظام گروسی پیشکار ناصرالدین شاه بود و در همان دوران دستور ساخت این خانه را داد. سازمان میراث فرهنگی این خانه را در سال 1370 خرید و با شماره‌ی 1749 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. 

این عمارت در دو طبقه ساخته شده است.ایوان آن 16 ستون دارد و سرستون‌های آن یکی از زیبایی معماری این بنا است. شیشه‌های رنگی پنجره‌های مشبک آن، زیبایی عمارت را دوچندان کرده است. زیرزمین خانه‌ی امیرنظام حوض‌خانه‌ای بزرگ دارد و نشان‌دهنده‌ی اصالت و معماری زیبای قجری آن است. در طبقه‌ی اول این عمارت 7 تالار به نام‌های تالار سکه، بافته، چینی، آبگینه، فلزات، موسیقی و تالار خاتم است. در زیرزمین نیز تالارهای سنگ، اسلحه، رجال و فرامین، معماری و شهرسازی، قفل و تالار فانوس قرار دارد. 

حیاط این عمارت نیز بسیار باصفا بوده و حوض بزرگ و درختان و گل‌های باغچه در فصل بهار بسیار دیدنی است. عمارت امیرنظام گروسی در سال 1370 با شماره‌ی 1749 در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

ارگ تبریز (ارگ علیشاه)

بنای اولیه‌ی ارگ تبریز بین سال‌های 718 تا 739 هجری قمری ساخته شد تا در صحن مسجد علیشاه، آرامگاه بزرگی ساخته شود. البته با فرو ریختن سقف این بنا و فوت علیشاه، ساخت آن ناتمام ماند و بعدها در زمان جنگ ایران و روسیه و جنگ ایران و انگلیس، محوطه‌ی آن را به سرعت به ارگی نظامی تبدیل کردند. عباس میرزا هم در دوران قاجار دستور داد تا در محوطه‌ی ارگ، سربازخانه، ستاد فرماندهی جنگ ارتش ایران، کارخانه‌ی ریخته‌گری و توپ‌ریزی ساخته شود. زمانی که روس‌ها در دوران مشروطه به تبریز حمله کردند، ارگ مرکز مدافعان تبریزی بود. مدافعان توپی را بالای ارگ گذاشتند تا هنگام دفاع از آن استفاده کنند. زمانی که تبریز سقوط کرد، قوای روس دیوار ارگ را به توپ بستند. 

در دوران پهلوی قسمت‌های اضافه شده به ارگ تخریب شد و بعد از انقلاب اسلامی هم، متاسفانه بخش‌هایی از آن از بین رفت. امروزه تنها دیواره‌ی جنوبی ارگ به جا مانده است اما اگر مسئولان باز هم غفلت کنند، دیگر اثری از این بنا در قلب تبریز بر جای نخواهد ماند؛ این روزها به دلیل خاک‌برداری در نزدیکی آن، باعث تهدید ارگ تبریز شده و احتمال تخریب و آسیب دیدن آن وجود دارد. این بنا در 15 دی ماه 1310 با شماره‌ی 170 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

خانه شهریار

خانه استاد شهریار، شاعر معاصر ایرانی، به موزه و یکی از جاذبه های گردشگری شهر تبریز تبدیل شده است.خانه یا موزه استاد شهریار در یکی از محله‌های قدیمی شهر تبریز، محله مقصودیه، و در خیابان ارتش جنوبی واقع است. ساختمان فعلی موزه سومین منزلگاه استاد شهریار، شاعر معاصر ایران بوده که در سال 1347توسط ایشان خریداری شده و در بیست سال پایانی عمر استاد میزبان و محل تراوشات ذهنی ایشان بوده است.در سال 1367، پس از درگذشت استاد منزل مسکونی وی از سوی شهرداری تبریز خریداری شده و با تواقف خانواده استاد و همکاری آن‌ها در اهدای وسایل وی به موزه ادبی استاد شهریار تبدیل شد. این موزه از آن دوران تا به امروز زیر نظر این نهاد اداره می‌شود. 

ائل گلی

ائل گلی (که قدیم آن را شاه گلی می‌نامیدند) استخر بزرگی به مساحت 54 هزار و 675 متر مربع است. در وسط این استخر عمارتی زیبا قرار گرفته که زیبایی آن را دوچندان کرده است. این عمارت کلاه‌فرنگی، هشت ضلعی بوده و در سال 1346 توسط شهرداری تبریز ساخته شده است. قبل از آن به جای این عمارت مقاوم، یک بنای خشتی بود و شهرداری وقت تصمیم بر تخریب آن و ساخت عمارت فعلی را کرد. امروزه عمارت ائل گلی به عنوان تالار پذیرایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 این گردشگاه یکی از برترین تفرجگاه‌های تبریز است. عمق این دریاچه 12 متر است و در طول سال پرآب بوده و در آن قایقرانی هم انجام می‌شود. گفته می‌شود این مکان در دوران آق قویونلوها ایجاد و در زمان صفویان گسترش یافته است. در کنار این گردشگاه، لونا پارک هم وجود دارد که می‌تواند بازدید از ائل گلی را برای کودکان جذاب‌تر کند. هتل پارس هم در نزدیکی ائل گلی واقع شده و چشم‌انداز بسیار زیبایی بر این مکان دارد. 

موزه کاریکاتور تبریز 

موزه «کارتون یا کاریکاتور» تبریز، نخستین موزه کارتون در سطح قاره آسیا و پنجمین موزه در سطح جهان است.که در اسفند ماه 1385 و در بخش غربی «خانه هنر» تبریز تأسیس شده است. بنای این مجموعه در سال 1318 شمسی و همزمان با کاخ شهرداری تبریز در زیر بنایی به وسعت 2860 مترمربع ساخته شده است و بعد از چند بار تغییر کاربری نهایتا در سال 1385 برای استقرار موزه کارتون تبریز استفاده شده است.این ساختمان تاریخی پیش از این به عنوان کتابخانه ملی تبریز مورد استفاده قرار گرفته و در سال 1378 هجری‌شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه پروین اعتصامی

خانه پروین اعتصامی، مشهورترین شاعر زن ایران، در تبریز قرار دارد که مربوط به دوره پهلوی اول است،این خانه در محله ششگلان تبریز واقع شده و به ثبت ملی ایران رسیده است زمانی که پروین در قید حیات بود تنها یک دیوان از او منتشر شد و دومین نوبت چاپ دیوان او با مرگ نا به هنگامش مصادف شد. دیوان اشعار پروین دارای 606 شعر شامل اشعاری در قالب‌های مثنوی، قطعه و قصیده است. این بانوی بزرگ شعر فارسی، در سن 35 سالگی به دلیل بیماری حصبه درگذشت و در حال حاضر در حرم فاطمه معصومه در آرامگاه خانوادگی‌اش به خاک سپرده‌شده است.